TAMBUA WANYAMA WANAOPATIKANA KATIKA MSITU WA AMAZON NA MAISHA YAO KWA UJUMLA

 

Msitu wa Amazon ni moja ya makazi yenye bioanuwai kubwa zaidi duniani, ukiwa na maelfu ya spishi za wanyama, wengi wao wakiwa wa kipekee na wengine bado hawajagunduliwa kisayansi. Hapa chini ni makundi na mifano ya wanyama maarufu wanaopatikana humo:

 REJEA; FAHAMU KUHUSU MSITU MKUBWA WA AMAZON; HAZINA YA DUNIA ILIYOKO HATARINI

 

WANYAMA WAKUBWA (MAMALIA)

 

1. Jagwa (Jaguar)

* Mnyama mkubwa zaidi wa familia ya paka pori Amerika ya Kusini.

* Ana rangi ya manjano yenye madoa meupe na meusi.

* Huwinda usiku na ana uwezo mkubwa wa kuogelea.

 

2. Tapir

* Mnyama wa mlimwengu wa kale mwenye pua ndefu kama ya tembo mdogo.

* Anakula majani, matunda na huchangia kusambaza mbegu.

 

3. Sloth (Mvivu)

* Mnyama anayetembea taratibu sana; hutumia siku nyingi juu ya miti.

* Ana kasi ndogo sana hadi algae hukua kwenye ngozi yake.

 

4. Armadillo

* Anayo "ngao" ya asili — ngozi ngumu inayomsaidia kujikinga dhidi ya maadui.

 

 

REPTILIA

 

1. Anaconda

* Nyoka mkubwa zaidi duniani kwa kipenyo.

* Anaweza kufikia urefu wa zaidi ya mita 9.

* Hula mamba, nguruwe pori, hata jagwa mdogo.

 

2. Caiman

* Jamii ya mamba, hupatikana katika mito na mabwawa ya Amazon.

* Akiwa mkubwa, anaweza kufikia mita 4 na ni mla nyama.

 

 

 

NDEGE

 

1. Macaw

* Ndege wa kuvutia mwenye manyoya ya rangi ya buluu, njano, nyekundu.

* Ana akili ya juu, hujifunza maneno na hufuata tabia za binadamu.

 

2. Toucan

* Anajulikana kwa domo lake kubwa la rangi nyingi.

* Hula matunda na husaidia katika usambazaji wa mbegu.

 

 

 

INSEKTA NA WADUDU WENGINE

 

1. Butterflies (Viwavi na Kipepeo)

* Amazon ni makazi ya zaidi ya vipepeo 7,000.

* Wengine hupatikana tu kwenye maeneo madogo ndani ya msitu.

 

2. Army Ants na Bullet Ants

* Bullet ant wana sumu kali sana; wakikuuma maumivu yake hufanana na maumivu ya kupigwa risasi.

* Army ants hutembea kwa makundi makubwa, wakila kila kiumbe mdogo wa njia yao.

 

 

SAMAKI

 

1. Piranha

* Samaki mdogo mwenye meno makali; huishi kwa makundi.

* Wana sifa ya kula nyama lakini hula pia mimea na samaki wengine wadogo.

 

2. Arapaima (Pirarucu)

* Samaki wakubwa wanaofikia hadi mita 2 na kilo 200.

* Ni miongoni mwa samaki wachache wa maji baridi wanaopumua kwa kutumia mapafu.

 

 

 

AMPHIBIA (VYURA NA VIUMBE WA MAJI NA NCHI)

 

1. Poison Dart Frog

* Wadogo lakini wana sumu kali sana kwenye ngozi yao.

* Rangi yao ya kung’aa huzuia wanyama wengine wasiwakaribie.

 

 

UMUHIMU WA WANYAMA HAWA KWA MFUMO WA IKOLOJIA

* Huduma ya ikolojia; Wanyama kama macaw na tapir husambaza mbegu.

* Usawa wa chakula; Wanyama walao nyama kama jagwa husaidia kudhibiti idadi ya wanyama wadogo.

* Maendeleo ya kisayansi: Sumu za baadhi ya viumbe, kama vyura wa sumu, hutumika kutengeneza dawa.

 

 

 

 

JAMII ZA WATU WANAOISHI KATIKA MSITU WA AMAZON

Msitu wa Amazon haukaliwi na wanyama tu, pia ni nyumbani kwa maelfu ya watu wa asili waliouzoea msitu huu kwa karne nyingi. Wana maisha yanayohusiana moja kwa moja na mazingira ya msitu, wakiishi kwa amani na viumbe wengine wote.

 

IDADI NA UENEAJI

Kuna zaidi ya jamii 400 za watu wa asili wanaoishi ndani ya msitu wa Amazon. Wengi wao wanapatikana katika maeneo ya Brazili, Peru, Kolombia, Bolivia, na nchi nyingine zinazogusa msitu huo. Jumla ya watu wa asili wa Amazon inakadiriwa kuwa zaidi ya mamilioni kadhaa, lakini baadhi ya jamii ni ndogo sana zenye watu chini ya 100.

 

 

MIFANO YA JAMII MAARUFU ZA ASILI

 

1. Yanomami (Venezuela & Brazili)

* Moja ya jamii kubwa na zinazojulikana sana.

* Hujenga makazi makubwa ya kijumuiya yanayoitwa shabono.

* Wana uhusiano wa karibu na misitu, wakitumia dawa za mitishamba na zana za uwindaji wa jadi.

 

2. Kayapo (Brazili)

* Wanajulikana kwa kupambana na ukataji miti na uharibifu wa mazingira.

* Wameanzisha miradi ya kijamii kulinda misitu kwa kutumia teknolojia za kisasa kama droni na GPS.

 

3. Asháninka (Peru & Brazili)

* Hujishughulisha na kilimo cha jadi (slash and burn agriculture), uvunaji wa matunda ya porini, na uvuvi.

* Wana maarifa ya kina kuhusu mimea ya dawa.

 

4. Ticuna (Kolombia, Peru, Brazili)

* Wana mila tajiri, sanaa za mwili na sherehe za kihistoria za ubalehe (initiation ceremonies).

* Wameathiriwa sana na ukoloni, lakini wanafufua lugha na utamaduni wao.

 

 

 

MAISHA YAO YA KAWAIDA

 

Lishe na Uchumi

* Hula samaki, matunda, mizizi, nyama ya porini, na kilimo kidogo.

* Wengine huuza asali, mazao, au kazi za mikono kama vile mapambo ya manyoya na mikufu.

 

Uwindaji na Uvuvi

* Hutumia mishale, mikuki, na mitego ya jadi kuwinda.

* Huvua samaki kwa kutumia sumu ya mimea maalum inayolevya samaki bila kuwaua moja kwa moja.

 

Makazi

* Wanaishi kwenye vibanda au nyumba za mviringo/mstatili zilizojengwa kwa mbao, nyasi na mitende.

* Mara nyingi makazi yao hujengwa karibu na mito mikubwa au vyanzo vya maji.

 

 

 

MAARIFA YA ASILI NA MAZINGIRA

Jamii hizi zina maarifa ya ajabu kuhusu;

* Mimea ya tiba — mimea inayotibu maradhi kama malaria, kuumwa na nyoka, maambukizi.

* Tabia za wanyama — wanajua mizunguko ya wanyama, mbinu za kuwawinda bila kuharibu mazingira.

* Msimu na hali ya hewa — wanaweza kutabiri mvua, ukame, na mabadiliko ya hali ya hewa kwa kuangalia miti na tabia za ndege.

 

 

 

CHANGAMOTO WANAZOKUMBANA NAZO

1. Uvamizi wa Ardhi – Wawekezaji wa madini, misitu, na kilimo wanaingia maeneo yao kinyume cha sheria.

2. Magonjwa – Wanapokutana na watu wa nje, wanapata magonjwa kama mafua au surua ambayo jamii zao hazina kinga nayo.

3. Upotevu wa Utamaduni – Vijana wa kizazi kipya huvutwa na maisha ya mijini na kuacha mila za kale.

4. Ukosefu wa haki za ardhi – Serikali nyingi hazijatambua rasmi maeneo yao kama mali yao halali.

 

 

 

JITIHADA ZA KULINDA JAMII HIZI

* Katiba na sheria za baadhi ya nchi zimeanza kutambua ardhi na haki za watu wa asili.

* Mashirika ya kijamii na kimataifa kama Survival International, Amazon Watch, na Cultural Survival yanasaidia kwa kutoa elimu, vifaa, na utetezi wa haki.

* Teknolojia kama GPS na kamera zinasaidia jamii kufuatilia uharibifu wa misitu yao.

 

 

Jamii za watu wa asili wa Amazon ni walinzi halisi wa msitu huu. Maisha yao, mila na maarifa yanahusiana moja kwa moja na wanyama na mimea ya eneo hilo. Kulinda jamii hizi si tu kuendeleza tamaduni, bali ni pia njia bora ya kulinda msitu wa Amazon na mfumo wa ikolojia wa dunia.